Η παχυσαρκία αποτελεί μια έννοια αρκετά παρεξηγημένη, ειδικά στη χώρα μας. Πολλοί τη συσχετίζουν απλά με ένα υπέρβαρο σώμα, ενώ στην πραγματικότητα αποτελεί ασθένεια που έχει συγκεκριμένα αίτια και συνέπειες για τον οργανισμό και, φυσικά, επιδέχεται και συγκεκριμένες μορφές αντιμετώπισης και θεραπείας. Δυστυχώς, το ποσοστό παιδικής παχυσαρκίας στην Ελλάδα είναι από τα υψηλοτέρα στην Ευρώπη.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ως «υπέρβαρο» και «παχυσαρκία» ορίζεται η μη φυσιολογική ή υπερβολική συσσώρευση σωματικού λίπους που μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς την υγεία ενός ατόμου.
Στους ενήλικες εκτιμάται με τον Δείκτη Μάζας Σώματος. Στα παιδιά είναι διαφορετικό και υπάρχουν ειδικές καμπύλες ανάπτυξης που εκτιμούν τον Δείκτη Μάζας Σώματος ανά ηλικία, όπως επίσης και διεθνείς πίνακες που αναγράφουν τα όρια του Δείκτη Μάζα Σώματος για παιδιά και εφήβους από 2-18 ετών.

Λόγω των σοβαρών επιπλοκών γίνεται συνεχώς συζήτηση γύρω από τις αιτίες που συμβάλλουν στην εξέλιξη της παιδικής παχυσαρκίας και στο κατά πόσο μπορούν να αντιμετωπιστούν. Οι αιτίες μπορούν να διαχωριστούν σε γενετικές και περιβαλλοντικές. Τα γονίδια βέβαια, παρότι έχουν ένα μερίδιο ευθύνης δεν είναι ο βασικός λόγος. Η παιδική παχυσαρκία προκαλείται συνήθως από την υπερβολική κατανάλωση φαγητού σε συνδυασμό με τη χαμηλή φυσική δραστηριότητα.

Η αλήθεια βρίσκεται στο ότι ακόμη και εάν υπάρχει «γενετική προδιάθεση», είναι στο χέρι των γονιών το να φτιάξουν ή όχι ένα «ευνοϊκό περιβάλλον» για παραπανίσια κιλά. Είναι εξίσου σημαντικό να γνωρίζουμε πως μόλις το 1% των παχύσαρκων παιδιών αντιμετωπίζουν κάποιο πρόβλημα υγείας που ευθύνεται για την απόκτηση κιλών (π.χ ενδοκρινοπάθειες).

Οι κίνδυνοι από την παιδική παχυσαρκία μπορούν να χωριστούν σε δύο βασικές κατηγορίες: τα ψυχολογικά/κοινωνικά προβλήματα και τα προβλήματα υγείας. Από το καθημερινό "πείραγμα" στο σχολείο, μέχρι τις δυσκολίες στο να βρει ρούχα στο νούμερο του, μειώνεται η αυτοεκτίμηση του παιδιού, δεν νιώθει κοινωνικά αποδεκτό και αναζητά παρηγοριά σε ακραίες διατροφικές συμπεριφορές. Είναι ένας φαύλος κύκλος που πρέπει να αντιμετωπιστεί άμεσα.

Ταυτόχρονα, δεν πρέπει να παραμελούμε τις επιπτώσεις που έχει η παχυσαρκία στην υγεία του παιδιού. Η παιδική παχυσαρκία συνδέεται με σοβαρές ασθένειες, όπως το μεταβολικό σύνδρομο, ο σακχαρώδης διαβήτης και τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Μερικές, μάλιστα, από αυτές τις ασθένειες αναπτύσσονται σταδιακά και αμετάκλητα κατά την παιδική ηλικία αλλά εκδηλώνονται πολύ αργότερα, στην ενήλικη πλέον ζωή.

Μεγάλη προσοχή, λοιπόν, πρέπει να δοθεί στον τομέα της πρόληψης της παιδικής παχυσαρκίας, και μάλιστα από τα πρώτα στάδια της ζωής.

Η πρόληψη και η αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας ξεκινά από το σπίτι. Και στις δύο περιπτώσεις κεντρικός στόχος είναι η υιοθέτηση ενός τρόπου ζωής που προάγει την υγεία, όχι μόνο από το ίδιο το παιδί αλλά και από την οικογένειά του. Βασικά στοιχεία ενός υγιεινού τρόπου ζωής είναι οι κατάλληλες διατροφικές συνήθειες, η επαρκής φυσική δραστηριότητα και οι επαρκείς ώρες ύπνου στα παιδιά.

Προσπαθήστε πρώτα να βελτιώσετε τις δικές σας διατροφικές συνήθειες. του λόγου το αληθές, σύμφωνα πάντα με τη μελέτη GRECO, όταν ένας γονιός είναι υπέρβαρος ή παχύσαρκος οι πιθανότητες να έχει υπέρβαρα ή παχύσαρκα παιδιά είναι 162% υψηλότερες σε σύγκριση με τους γονείς με φυσιολογικό βάρος. Και μάλιστα τριπλασιάζονται, όταν και οι δύο γονείς είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι σε σύγκριση με τους γονείς με φυσιολογικό βάρος. (Η μελέτη GRECO διεξήχθη σε δέκα περιφέρειες (δεκατέσσερις νομούς) σε ολόκληρη τη χώρα (π.χ. Αττική, Μακεδονία, Πελοπόννησο, Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας, Ήπειρος, Θεσσαλία, Θράκη, νησιά Αιγαίου, Ιόνια νησιά και την Κρήτη) και για την ολοκλήρωσή της χρησιμοποιήθηκε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα 5.000 παιδιών, ενώ τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης δημοσίευσης προέκυψαν από 2315 οικογένειες. (Public Health Nutrition, 2012). Να μην απαγορεύετε κανένα τρόφιμο. Έχει φανεί ότι όσο αυξάνεται ο περιορισμός των τροφίμων, τόσο αυτά γίνονται πιο ελκυστικά και αυξάνεται το σωματικό βάρος των παιδιών.Έχει μεγάλη σημασία να ενθαρρύνετε το παιδί και όχι να το επικρίνετε. Ο ψυχολογικός και συναισθηματικός κόσμος των παιδιών πιθανότατα να είναι ήδη διαταραγμένος λόγω του αυξημένου βάρους. Χρειάζεται πολύ προσοχή στο πώς θα επικοινωνείτε με τα παιδιά σας. Καλό είναι να μιλήσετε και σε ειδικό. Ποτέ μην λέτε σε ένα παιδί ότι θα πρέπει να κάνει δίαιτα. Εξηγήστε του ότι θα πρέπει να έχει σωστή διατροφή και φυσικά το παράδειγμα θα του το δώσετε εσείς. Μη γκρινιάζετε για τις τροφές που επιλέγει. Είναι πιθανόν ότι θα αγανακτήσει και θα αρχίσει να τρώει κρυφά και ανεξέλεγκτα. Διατηρήστε θετική στάση. Εστιάστε στην καθιέρωση ενός υγιεινού τρόπου ζωής, και όχι στην εμφάνιση του παιδιού σας ή στο νούμερο της ζυγαριάς. Να θυμάστε ότι χρειάζεται χρόνος και αφοσίωση για την αντικατάσταση των παλιών επιβλαβών συμπεριφορών με νέες, πιο υγιεινές. Στηρίζετε πάντοτε ψυχολογικά το παιδί σας. Η εικόνα που έχουν τα παιδιά για τον εαυτό τους διαμορφώνεται μέσα από τα αισθήματα που εκδηλώνουν οι γονείς τους γι'αυτά. Αποδεχθείτε το παχύσαρκο παιδί με το οποιοδήποτε υπερβάλλον βάρος και βοηθήστε το, πριν από όλα, να νιώσει καλά το ίδιο. Συζητήστε μαζί του για τη σημασία του βάρους του σώματος και δώστε του την ευκαιρία να εκφρασθεί το ίδιο για το θέμα. Αποφύγετε τους χαρακτηρισμούς και τις μειωτικές για το ίδιο συγκρίσεις με άλλα παιδιά. Βοηθήστε το παιδί να βρει μια δραστηριότητα που να του αρέσει και όχι να είναι αγγαρεία για εκείνο, επειδή «πρέπει». Να είστε ελαστικοί. Δώστε στον εαυτό σας και τα μέλη της οικογένειάς σας τον απαιτούμενο χρόνο για να συνηθίσουν τις αλλαγές. Ενθαρρύνετε όλους να παραμείνουν σταθεροί στο σχέδιο που έχετε συμφωνήσει, αλλά αν κάποιοι από τους στόχους δεν λειτουργούν για την οικογένειά σας, κάνετε αναπροσαρμογές. Είναι καλύτερο να δημιουργήσετε ένα καινούριο σχέδιο, από το να επιμένετε σε ένα που δεν λειτουργεί (π.χ. μπορεί να μην σας αρέσει το περπάτημα και να επιλέξετε να το αντικαταστήσετε με μια οικογενειακή βόλτα με το ποδήλατο).  Ενθαρρύνετε τα παιδιά να συμμετέχουν στα ψώνια και στην προετοιμασία του φαγητού. Προσπαθήστε να αυξήσετε τη φυσική δραστηριότητα στην οικογένεια. Αν τα παιδιά βλέπουν ότι οι γονείς τους ασκούνται και διασκεδάζουν με αυτό, είναι πολύ πιθανό να τους μιμηθούν. Να υπάρχουν υγιεινές επιλογές στο σπίτι ώστε τα παιδιά να μάθουν να διαλέγουν τη σωστή διατροφή, χωρίς να έχουν την αίσθηση ότι οι γονείς τους επιβάλλουν τη δική τους άποψη. Η μερίδα που του σερβίρετε να ανταποκρίνεται στις πραγματικές του ανάγκες. Ετοιμάστε του τα αγαπημένα του φαγητά, αποφεύγοντας, όμως, τα λιπαρά πρόσθετα και το πολύ αλάτι ή ζάχαρη. Να τρώτε όσο γίνεται πιο συχνά μαζί σαν οικογένεια. Η ώρα του φαγητού να είναι ευχάριστη, να γίνεται ανταλλαγή απόψεων με ήρεμο τρόπο, χωρίς επικριτικά σχόλια και εντάσεις. Διαφορετικά είναι πολύ πιθανόν να μάθει το παιδί να συνδέει το φαγητό με το stress. Να αποφεύγεται η κατανάλωση φαγητού και snacks βλέποντας τηλεόραση, γιατί είναι πολύ πιθανό να μη νιώσουν αίσθημα κορεσμού και να φάνε παραπάνω απ' όσο χρειάζεται. Μη χρησιμοποιείτε το φαγητό ως ανταμοιβή ή τιμωρία. Μην προβάλλετε τις δικές σας προσδοκίες και απαιτήσεις στο παιδί σας, που απαιτούν να είναι αδύνατο και «εγκρατές». Κατανοήστε πόσο δύσκολη είναι η θέση του υπέρβαρου παιδιού που προσπαθεί -αντιμετωπίζοντας πιθανόν επιπλέον απόρριψη και κριτική από τους συνομηλίκους- να χάσει βάρος σε μια ηλικία που τα άλλα παιδιά είναι ανέμελα. Τονίστε τα «δυνατά» και θετικά σημεία του παιδιού, ώστε να κτιστεί η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμησή του σε θέματα άσχετα με το βάρος. Πείτε στα παιδιά σας ότι είναι καλά οποιοδήποτε και αν είναι το βάρος τους. Η εικόνα που έχουν τα παιδιά για τον εαυτό τους επηρεάζεται από τα αισθήματα των γονέων προς αυτά. Αν αποδεχτείτε το παιδί σας, οποίο και αν είναι το βάρος του, είναι πολύ πιθανό και το ίδιο να νιώσει καλά. Σιγουρευτείτε ότι τα παιδιά έχουν μια ισορροπημένη διατροφή και εκτός σπιτιού. Ετοιμάστε εσείς το κολατσιό για το σχολείο ή ακόμα καλύτερα παρέα με το παιδί. Γιορτάστε την επιτυχία σας. Όταν το παιδί σας επιτυγχάνει κάποιο στόχο, π.χ. να ζητά φρούτα αντί για μπισκότα μετά το σχολείο- είναι σημαντικό εκτός από την προσοχή σας, να του προσφέρετε μια επιβράβευση.

γράφει η Αλεξάνδρα Δαμβουνέλη