Όσο περνούν τα χρόνια, η ανάγκη για μια ουσιαστική στροφή της εκπαίδευσης προς στρατηγικές που προωθούν την κοινωνικότητα, τον ανθρωπισμό (έναντι του τεχνοκρατισμού), της φαντασίας, της συλλογικότητας, γίνεται όλο και πιο επιτακτική.  Έχοντας συνειδητοποιήσει την ανικανότητα του παλαιού δασκαλοκεντρικού και νοησιαρχικού παιδαγωγικού συστήματος, οι εκπαιδευτικοί έχουν, πλέον αρχίσει να αναζητούν παιδαγωγικά πρότυπα που θα έχουν επίκεντρο το μαθητή και θα συμβάλλουν στην ολόπλευρη ανάπτυξη του εαυτού.

Mέσα στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας μιας εκπαιδευτικής ανανέωσης έρχεται το παιδαγωγικό δράμα να αλλάξει το κατεστημένο, “μισοκοιμισμένο” σύστημα εκπαίδευσης, διδασκόμενο είτε ως αυτοτελές μάθημα είτε μέσο για την προσέγγιση άλλων μαθημάτων του αναλυτικού προγράμματος.  Τι είναι όμως το παιδαγωγικό δράμα;  Ας επιχειρήσουμε μια σύντομη περιγραφή του, πριν προχωρήσουμε στους στόχους του.

Καταρχήν  το δράμα είναι μια κοινωνική μορφή τέχνης · ασχολείται με το ποιες είναι οι σχέσεις των ατόμων μεταξύ τους, αλλά και με την κοινωνία στην οποία ζουν.  Mέσα από τη δημιουργία ενός πλαστού κόσμου, τα παιδιά βιώνουν μια υποθετική κατάσταση με ανάλογη δράση, μπαίνοντας στη θέση κάποιου άλλου · παίζουν δηλαδή σαν να είναι κάποιος άλλος ή σαν να είναι ο εαυτός τους σε μια άλλη κατάσταση.  Το δράμα στρέφει, με άλλα λόγια, την προσοχή των παιδιών σε άλλες όψεις της πραγματικότητας για να κατανοήσουν εκ των υστέρων και τη δική τους πραγματικότητα.  Το παιδαγωγικό δράμα, σε αντίθεση με το θέατρο, δεν έχει κοινό, δε βασίζεται σε γραπτό κείμενο και δεν έχει αυτοσκοπό τη θεατρική παράσταση, αλλά τη χρησιμοποίηση της θεατρικής φόρμας ώστε να μάθουμε με τη βοήθειά της, για τον εαυτό μας, τη ζωή, τον κόσμο.

Bασικό χαρακτηριστικό του δράματος είναι, πέρα από τον κοινωνικό του χαρακτήρα, η φάση του αναστοχασμού, δηλαδή της επεξεργασίας των πράξεων και των αποφάσεων που έχουν παρθεί κατά τη διάρκεια της δράσης.  Γιατί, στο δράμα, τα παιδιά καλούνται να σκεφτούν, να επιλύσουν διλήμματα και προβλήματα, να διαπραγματευτούν διάφορες έννοιες και θέματα (φιλία, ρατσισμός, διαφορετικότητα) και να πάρουν θέση.

Είναι δυσεύρετα τα μαθήματα εκείνα που δίνουν (ίσες) ευκαιρίες σε όλους τους μαθητές να εκφραστούν, να μιλήσουν για τις απόψεις τους, εν ολίγοις, να αρθρώσουν το λόγο.  Τις περισσότερες φορές εκείνοι που πρωταγωνιστούν στις συζητήσεις μέσα στην τάξη, είναι οι “καλοί” μαθητές, ενώ η φωνή των λιγότερο ομιλητικών ακούγεται σπάνια στην αίθουσα.  Σύνηθες εξάλλου φαινόμενο είναι η προτίμηση των παιδιών να μιλούν μεταξύ τους παρά να εκφράζουν τις απόψεις τους σε όλη την τάξη, είτε από ντροπή, είτε από αδιαφορία.

Η ολόπλευρη συμμετοχή των παιδιών στο δράμα, σε αυτή τη βιωματική μέθοδο, κατά την οποία τα παιδιά αισθάνονται, στοχάζονται, δρουν, ενισχύει την αυτοέκφραση, την αυτογνωσία, τη συνεργασία, την αλληλεγγύη και συνιστά ισχυρό ερέθισμα για την αφύπνιση της φαντασίας και της κριτικής σκέψης.  Παίζοντας σωστά το ρόλο του, ο δάσκαλος μέσα από το Δράμα, μπορεί να καταφέρει εύκολα, ό,τι για άλλα μαθήματα ή άλλες μεθόδους είναι πολύ δύσκολο: να εκμαιεύσει ιδέες από τα παιδιά, να τα εισάγει στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, να τα ενθαρρύνει στη χρήση του λόγου, να κάνει τα σιωπηλά παιδιά να συμμετέχουν, να δώσει ευκαιρίες για την εκδήλωση συναισθημάτων και σκέψεων και τέλος να κατοχυρώσει, μέσα από τη δραματική ένταση, τη μάθηση.

Είναι λοιπόν αδιαμφισβήτητο ότι η ενεργητική συμμετοχή στο δράμα, που συνεπάγεται την ενεργοποίηση του συναισθηματικού αλλά και νοητικού κόσμου των παιδιών, δεν μπορεί, παρά να έχει άμεσα παιδαγωγικά αλλά και κοινωνικά αποτελέσματα.  Απ’ τη στιγμή, μάλιστα, που στόχος του εκπαιδευτικού μας συστήματος είναι να προετοιμάσει τους μαθητές για την ομαλή ένταξη και ενσωμάτωσή τους στο κοινωνικό σύνολο, οφείλει – όπως συμβαίνει – να αξιολογήσει και να εκτιμήσει την καθοριστική συμβολή του εκπαιδευτικού δράματος προς αυτήν την κατεύθυνση.

γράφει η Πόπη Φύκαρη, τελειόφοιτος του Tμήματος Θεάτρου της Σχολής Kαλών Tεχνών του A.Π.Θ.